Vài năm đi làm, hay mentor / interview các bạn học sinh, mình nhận ra khá nhiều interviewee chuẩn bị cực kỳ kỹ cho phần technical: thuộc công thức tính, hiểu model, nắm rõ financial statement nhưng khi interviewer hỏi “walk me through”, “why”, hoặc cần đưa ra nhận định, thì các bạn lại bị ấp úng.
Nhiều bạn vẫn giữ thói quen “được hỏi – trả lời”, chứ chưa đưa ra được quan điểm hay đặt câu hỏi ngược lại. Trong khi đi làm, sếp không phải lúc nào cũng “giao việc A làm A, giao việc B làm B”. Công việc thật sự đòi hỏi bạn hiểu tại sao làm, dữ liệu đang nói gì, và có cách nhìn riêng để góp ý hoặc phản biện.
Vì sao “phản biện” lại quan trọng trong phỏng vấn?
Khi phỏng vấn, nhà tuyển dụng không chỉ kiểm tra bạn biết bao nhiêu, mà muốn thấy bạn nghĩ như thế nào. Trong thực tế, việc bạn “biết tính DCF” không quan trọng bằng việc bạn hiểu tại sao một assumption (giả định) lại được chọn, hay khi nào nó không còn đúng nữa.
Ví dụ, interviewer có thể hỏi: “If revenue increases by 10%, do you think net income will go up proportionally?”
- Một câu trả lời chỉ dừng ở “Yes” hay “No” là chưa đủ.
- Bạn cần cho thấy tư duy phản biện tài chính: “Not necessarily. The profit margin could be impacted by COGS or operating expenses. I’d want to look deeper into the cost structure and pricing strategy to see if the growth is sustainable.”
Hoặc họ có thể hỏi:
“What market news do you usually follow?”
- Và đừng chỉ trả lời “I recently read this XYZ news about… in Bloomberg, WSJ, CNBC.”
- Hãy chuẩn bị những quan điểm cá nhân sau khi đọc news đó. Thường recruiter sẽ hỏi thêm về “opinion” của bạn: “How do you think that event impacts the market or our company?”
Họ muốn kiểm tra cách bạn tư duy, kết nối thông tin, và thể hiện quan điểm cá nhân có logic, không phải xem bạn đọc bao nhiêu tin.
Case interview cũng vậy.
Một số interviewer sẽ cố tình cho thiếu thông tin để xem bạn có biết hỏi lại không. Trong trường hợp đó, nếu bạn im lặng làm theo, một là mãi sẽ không ra kết quả, hai là bạn dễ bị xem là làm việc thụ động.
3 bước luyện tập:
Tập “hỏi ngược” mỗi khi đọc một thông tin, vấn đề hay báo cáo.Đừng chỉ dừng ở “kết quả là gì”, mà hãy tập hỏi:
- Giả định này có hợp lý không?
- Nếu yếu tố A thay đổi, kết quả còn đúng không?
- Có dữ liệu hoặc góc nhìn nào chưa được xem xét không?
Hãy hỏi “Why” ít nhất 3 lần để đào sâu bản chất, thay vì chấp nhận mọi thứ ở bề mặt.
Khi đọc báo cáo hoặc tin tức, thử tự ghi chú: “Main point là gì?” và “Evidence nào chứng minh điều đó?”
Thói quen này giúp bạn rèn khả năng kiểm chứng, nhận diện giả định, và nhìn vấn đề đa chiều, kỹ năng cốt lõi mà bất kỳ analyst hay strategist nào cũng cần.
Thói quen này giúp bạn rèn khả năng kiểm chứng, nhận diện giả định, và nhìn vấn đề đa chiều, kỹ năng cốt lõi mà bất kỳ analyst hay strategist nào cũng cần.
Tập diễn giải theo logic kinh doanh.Critical thinking không chỉ là “phản biện”, mà là hiểu và kết nối thông tin có ý nghĩa. Dù bạn làm finance, marketing, analytics hay operations, hãy tập liên hệ con số với câu chuyện phía sau:
- Tại sao chỉ số này tăng?
- Vì sao xu hướng này xảy ra?
- Yếu tố nào tác động mạnh nhất?
Người phản biện giỏi không chỉ mô tả dữ liệu, mà biết kết nối insight với chiến lược và tác động thực tế đến business.
Hãy tập nhìn dữ liệu như một phần trong bức tranh lớn: nếu bạn hiểu “why behind the numbers”, bạn sẽ luôn có tiếng nói trong phòng họp.
Luyện nói thành lời – không chỉ hiểu trong đầu.Bạn có thể hiểu rất rõ mô hình hay dữ liệu, nhưng nếu không diễn đạt được tư duy, interviewer sẽ không thấy được điểm mạnh của bạn. Hãy chọn mỗi ngày một chủ đề và nói 2–3 phút: Con số này thể hiện điều gì? Nếu là mình, mình sẽ khuyến nghị gì?
Ngoài ra, hãy tập “đổi vai” khi tranh luận:
Nếu bạn đồng ý với quan điểm A, thử tự hỏi: “Người phản đối sẽ nói gì?” Cách này giúp bạn mở rộng góc nhìn, rèn khả năng phản biện logic và nói có chiều sâu.
Nếu bạn đồng ý với quan điểm A, thử tự hỏi: “Người phản đối sẽ nói gì?” Cách này giúp bạn mở rộng góc nhìn, rèn khả năng phản biện logic và nói có chiều sâu.
Đây cũng là cách giúp bạn transition từ academia sang professional world, vì đi làm bạn sẽ phải phản biện lại rất nhiều câu hỏi từ leadership/management. Trước mỗi presentation, mình đều chuẩn bị trước những scenarios có thể được drill lại và luyện tập nhìn vấn đề ở nhiều góc độ khác nhau, dưới nhiều vai trò khác nhau.
Phỏng vấn không phải là bài thi hỏi – đáp, mà là cuộc trao đổi hai chiều để xem bạn có thể nghĩ, phân tích và nói như một analyst thực thụ hay không.
